(fragment)
Er zou eens iets geschreven moeten worden over vlekkenverwijderaars in de tijd na de oorlog. Neem K2r, een naam die nog helemaal uit de spreektrant van de nazi’s stamt, niet alleen omdat er Ka-Zett, in Duitsland de gangbare afkorting voor concentratiekamp, in doorklinkt. Hij heeft ook iets van een bom, zoals het geheime wapen van de nazi’s, de V2-raket, ook al lijkt de tube zelf onschuldig en al moet er bij het bedenken van de naam ook gedacht zijn aan de K2, de Kappa Due, zoals de Italianen hem noemen. Maar ook dat is best een raar beeld, dat je een vlek als een berg moet bedwingen. Vlekken en de verwijdering ervan speelden in het naoorlogse Duitsland een grote rol. Er bestonden allerlei instructies over hoe je inkt, roet, rode wijn enz. kon verwijderen. De vlek was de laatste tussenstap tussen het ongereguleerde arbeidsproces en de zich ontwikkelende bureaucratisering. Bovendien herinnerde hij aan het verleden, toen hele delen van de bevolking als kenmerk een vlek op hun kleren kregen. En omdat dat niet meer ongedaan kon worden gemaakt, probeerden de mensen zelf zo onbevlekt mogelijk te zijn. De hele nieuwe Bondsrepubliek door een immaculata conceptio ontvangen, zonder geschiedenis en zonder erfzonde. Ze stelden verklaringen op waarmee ze elkaars blazoen schoonwasten, de zogenaamde Persilbrieven, en perfectioneerden de chemische reiniging in stomerijen, waar ze alles naartoe brachten wat hen aan hun geloochende schuld herinnerde, zonder te merken dat chemische reiniging een omschrijving had kunnen zijn en waarschijnlijk ook was voor de systematische uitroeiing van de joden. Zo ontstonden er overal in de steden stomerijen als onbewuste gedenkplaatsen, waar ze één keer per week op bedevaart gingen om boete te doen. Dat is mijn theorie. Enerzijds.
[fragment uit Frank Witzel, Hoe een manisch-depressieve tiener in de zomer van 1969 de Rote Armee Fraktion bedacht (Die Erfindung der Roten Armee Fraktion durch einen manisch-depressiven Teenager im Sommer 1969), vert. Josephine Rijnaarts en Ard Posthuma. Lebowski, 2016]
Waardering
- Deutscher Buchpreis 2015
- Dat nu juist dit werk Duitslands meest prestigieuze boekenprijs moest krijgen… ‘Waarom niet de gedoodverfde winnaar, een [politiek correcte] roman over vluchtelingen, maar deze onleesbare bak verdachtmakingen!’, zoals een teleurgestelde Duitse lezer schreef. Een extreem boek leidt tot extreme reacties, maar we hebben het hier wel over een werk dat de vergelijking met mega-literatuur als de Max Havelaar, Op zoek naar de verloren tijd (Proust) en Vader (Knausgård) kan doorstaan. Taboedoorbrekend, inspirerend, literair, veelgelaagd, verslavend. Zelfs de meest hallucinerende hoofdstukken, zoals die waarin Beatles- en Rolling Stonesnummers op hun bijbelse waarde worden getoetst – inclusief Brian Jones als Christelijke martelaar – zijn uiterst leesbaar, kolderiek zelfs. Een goed boek is een boek waarbij je aan het eind denkt ‘wow’. Een uitzonderlijk boek is een boek waarbij je na drie dagen, drie maanden, drie jaar nog steeds denkt ‘wow’. Dit is zo’n boek. Victor de la Vieter. Hebban.nl
- Hoe een manisch-depressieve tiener in de zomer van 1969 de Rote Armee Fraktion bedacht is een magistrale wervelwind van bespiegelingen vanuit een verstikkend West-Duits provincieleven vóór de val van de Muur. Annemieke Hendriks. Trouw
- Deze complexe roman, waarin de schrijver van een bijzondere kijk op de Duitse naoorlogse geschiedenis getuigt én daar een fenomenale draai aan geeft, brengt het kleine en het grote in een beschouwend mensenleven bij elkaar. André van Dijk. 8 weekly.nl
Waardering van de vertaling
- Een heel andere, veel zwartere humor komt van Frank Witzel. Zijn door Josephine Rijnaarts heerlijk scherp vertaalde boek over een puber die doldraait in het voormalige West-Duitsland zou een moeilijk te verteren kritiek zijn op de schizofrene semi-exilregering in Bonn en het Wirtschaftswunder als het niet bol stond van de doldrieste verwikkelingen. André van Dijk, 8weekly.nl
- Twee andere boeken werden druk besproken en verdienen bewondering. Het eerste is Hoe een manisch-depressieve tiener in de zomer van 1969 de Rote Armee Fraktion bedacht, het veel geprezen fictie/non-fictieboek van Frank Witzel dat Josephine Rijnaarts samen met Ard Posthuma vertaalde voor Lebowski. Het boek wemelt van de registers, stijlen en uitprobeersels, waar een permanente hyperactieve vertaalsensiviteit voor nodig is geweest; de vertaling werd zeer geprezen, en terecht. Ton Naaijkens in Filter: Het vertaaljaar 2016.
- In Duitsland is zijn boek ook door muziekrecensenten besproken. Dat past wel in een tijd dat Bob Dylan de Nobelprijs voor de literatuur krijgt. Zelf ontving Witzel vorige jaar de prestigieuze Deutsche Buchpreis. De jury noemde zijn boek een ‘geniaal kunstwerk’ (wat in het Nederlands overeind blijft, een hele prestatie) en een ‘hybride compendium uit pop. politiek en paranoia.’ Annemieke Hendriks in Trouw
- Het moet een mammoetwerk zijn geweest voor de vertalers (…) Ze zijn hierin met verve geslaagd. Neem de volgende zinnen, waarin het Nederlands net zo natuurlijk klinkt als het Duits van Witzel. ‘Mij kan het niet schelen, zolang ik mijn ouders maar niet hoef te zien als ze dood zijn, zolang ik maar eerder doodga dan zij, omdat ik bang ben om ze dood in de kamer of op bed te zien liggen. Omdat ik niet weet wat je dan moet doen, of je naar ze toe moet gaan of niet naar ze toe moet gaan, of je een kruis moet slaan of geen kruis moet slaan, of je huilt of niet huilt, gewoon wat je moet doen.’ De verschillende schakeringen in stijl, het eigen idioom van priesters, leraren en tieners, de veelvuldige verwijzingen naar Duitse popblaadjes en Engelse bands uit de jaren zestig: ze zijn in soepel Nederlands overgezet. Jerker Spits in De Groene Amsterdammer.